Zzp’er of toch stiekem werknemer?

Geschreven door Michelle Lenssen

Het is een kwestie die voor veel werkgevers en werknemers onduidelijk is: is er sprake van een arbeidsovereenkomst of een zzp-constructie? Veel zzp’ers hebben juridisch gezien een arbeidsovereenkomst, zonder dat ze daarvan op de hoogte zijn. Dit geldt bijvoorbeeld ook voor de taxichauffeurs die taxiritten vervulden voor Uber. De rechtbank Amsterdam heeft in september 2021 bepaald dat Uber haar chauffeurs in dienst moet nemen. Maar waarom?

FNV/Uber
Om dat duidelijk te maken, bespreek ik de zaak FNV/Uber.

Uber is een onlineplatform, het is een onderneming die middels een digitale applicatie het doel heeft om vraag en aanbod bij elkaar te brengen door arbeid. Hierdoor wordt er ook gesproken over platformarbeid. De werkrelatie tussen een platformwerker en een onlineplatform kan elementen hebben van een overeenkomst van opdracht en van een arbeidsovereenkomst.

Uber bemiddelt tussen reizigers en aanbieders van personenvervoer. Taxichauffeurs kunnen zich via Uber aanbieden en door middel van de Uber-app passagiers vervoeren. De chauffeurs kunnen zich niet laten vervangen en zijn afhankelijk van de ritten die ze krijgen toegedeeld. De app bepaalt hoe de ritten worden verdeeld en welke prioriteit hebben. Daarnaast mogen de chauffeurs de ritprijs niet zelf bepalen en moeten zij 25% daarvan aan Uber afdragen. De voorwaarden van de Uberapp zijn voor de chauffeurs niet onderhandelbaar. De voorwaarden waarmee de chauffeurs akkoord moeten gaan, kunnen bovendien eenzijdig worden gewijzigd door Uber. De wijzigingen mogen de chauffeurs niet weigeren. Anders mogen ze geen ritten meer uitvoeren middels de Uberapp.

Volgens Uber zijn de Uber-chauffeurs niet werkzaam op basis van een arbeidsovereenkomst maar op basis van een overeenkomst van opdracht (zzp-constructie). De vakbond FNV heeft een rechtszaak aangespannen tegen taxiplatform Uber. De overeenkomst tussen Uber en een taxichauffeur moet volgens deze vakbond worden gekwalificeerd als een arbeidsovereenkomst omdat voldaan is aan de voorwaarden arbeid, loon en gezagsverhouding.

Toelichting definitie arbeidsovereenkomst
Volgens de wet is de arbeidsovereenkomst de overeenkomst waarbij de ene partij, de werknemer, zich verbindt in dienst van de andere partij, de werkgever, tegen loon gedurende zekere tijd arbeid te verrichten.

Een hele mond vol. Er gelden drie voorwaarden waaraan moet worden voldaan voordat er sprake kan zijn van een arbeidsovereenkomst, namelijk: arbeid, loon en gezag. Het doel van de arbeidsovereenkomst is om de werknemer meer rechten te geven en te beschermen, bijvoorbeeld tegen de gevolgen van langdurige ziekte.

De naam die op de overeenkomst staat zoals ‘overeenkomst van opdracht’ of ‘opdracht’ is niet beslissend, maar de feitelijke situatie wel! Als er aan alle voorwaarden van de arbeidsovereenkomst is voldaan, wordt er vanuit gegaan dat er sprake is van een arbeidsovereenkomst.

Nu lijken die criteria duidelijk, maar dat zijn ze in de praktijk niet altijd.

Arbeid verrichten
De werknemer, dat wil zeggen de persoon die de arbeid verricht, stelt zijn arbeidskracht en tijd beschikbaar en ontvangt hiervoor als tegenprestatie loon. Daarover later meer. Het gaat er bij dit criterium om dat de werknemer de arbeid persoonlijk verricht. Hij mag die niet door een ander laten uitvoeren. Volgens de rechtbank bestaat er geen twijfel over de voorwaarde arbeid in de zaak tussen FNV en Uber. De betreffende chauffeurs van Uber konden zich niet laten vervangen en waren afhankelijk van de ritten die zij kregen toegedeeld.

Loon
Van loon is sprake als er voor de verrichte arbeid van de werknemer, een tegenprestatie wordt geleverd door de werkgever. Het loon dat de werknemer ontvangt, hoeft niet als ‘loon’ te worden betiteld, het  ontvangen van een kerstpakket, kost en inwoning kan voldoende zijn. Daarnaast speelt de hoogte van het loon ook geen rol om aan het loonvereiste te voldoen.

De chauffeurs die ritten vervulden voor Uber mochten de ritprijs niet zelf bepalen. Ze moesten bovendien 25% afdragen aan Uber. De organisatie Uber berekende en ontving de ritprijs die door de klant werd betaald. Hierna betaalde Uber, na aftrek van de servicekosten, een vergoeding aan de chauffeur. Volgens Boufangacha (de vicevoorzitter van de vakbond FNV) mogen echte zzp’ers zelf hun tarief bepalen en bepalen ze zelf hoe ze hun werk uitvoeren. Volgens de Uber-chauffeurs was het loon zo dramatisch laag dat ze zelfs moeite hadden met het betalen van de vaste lasten.

En wat zei de rechter?

In dienst van
De voorwaarde ‘in dienst van’ heeft betrekking op de gezagsverhouding tussen de werkgever en de werknemer. De werkgever mag aanwijzingen of instructies geven aan de werknemer met betrekking tot de arbeid. Het gaat hierbij over bijvoorbeeld de werktijden en de arbeidsplaats en regels met betrekking tot ziekteverzuim, het opnemen van vakantie, functioneren en beoordeling.

De rechtbank noemt de gezagsverhouding tussen FNV en Uber een ‘moderne gezagsverhouding’.

De voorwaarden die gelden voor de chauffeurs in de Uber-app zijn voor de chauffeurs niet onderhandelbaar; ze dienen de voorwaarden te accepteren voordat ze taxiritten mogen uitvoeren.

Verder zijn er instructies die bepalen op welke wijze de taxiritten verdeeld worden op basis van de door Uber gestelde prioriteiten, een ritprijs en een adviesroute. De Uber-chauffeur en de passagier kunnen daarover niet vrij onderhandelen. Daarnaast krijgt de Uber-chauffeur een beoordeling via de Uber-app. Deze beoordeling kan invloed hebben op de toegang tot het platform. De chauffeur mag een rit weliswaar annuleren, maar dat te vaak doen kan leiden tot uitsluiting van de dienst. Als laatst werd er in de beoordeling meegenomen dat Uber bij klachten van de passagiers eenzijdig beslist over de behandeling van de klacht.

Deliveroo/FNV
Hetzelfde deed zich voor in een soort gelijke zaak, namelijk Deliveroo/FNV. Deliveroo beheerde een digitaal platform waarop er bij onafhankelijke restaurants maaltijden konden worden besteld. Deliveroo bood in dat kader bezorgdiensten aan van de onafhankelijke restaurants naar de klanten.

De bezorgers bij Deliveroo werkte op basis van een opdrachtovereenkomst. Er bestond voor de bezorgers de mogelijkheid om de opdrachtovereenkomst per direct op te zeggen, voor Deliveroo werd er een opzegtermijn van een week gehandhaafd. Deliveroo maakte gebruik van een algoritme bij de toedeling van een bezorging en betaalde een vast bedrag aan de bezorgers per afgeleverde bestelling. Door het algoritme heeft Deliveroo een grote inmenging op de wijze waarop de werkzaamheden worden verricht. Een bezorger van Deliveroo kon zich laten vervangen met de voorwaarde dat de vervanger een geldig legitimatiebewijs had en een bewijs van het recht om in Nederland te werken kon tonen.

Er is geen discussie te voeren over het feit dat de bezorgers arbeid verrichten. Deliveroo betaald de bezorgers middels een automatische tweewekelijkse betaling en hiermee is ook voldaan aan het loonvereiste. Dit duidt op de handelwijze van een arbeidsovereenkomst waarbij de werkgever uit eigen beweging het loon betaald, in plaats van de opdrachtnemer (zzp-constructie) die de factuur zelf factureert. Deliveroo oefent gezag uit over de werknemers want het bedrijf wijzigt de inhoud van de contracten en de wijze waarop de werkzaamheden worden georganiseerd steeds eenzijdig. De bezorgers kiezen zelf voor de snelste route, deze vrijheid duidt niet op de afwezigheid van een arbeidsovereenkomst, ook een vrachtwagenchauffeur in loondienst geniet van deze vrijheid.

Het Hof heeft geoordeeld dat er aan de voorwaarden is voldaan van een arbeidsovereenkomst en dat de bezorgers werkzaam zijn op basis van een arbeidsovereenkomst.

Rechtsvermoeden arbeidsovereenkomst
Indien een zzp’er aan de bovengenoemde voorwaarden – arbeid, loon en gezagsverhouding – voldoet, kan hij zich beroepen op het rechtsvermoeden van een arbeidsovereenkomst. Het is niet van belang of partijen ook daadwerkelijk een arbeidsovereenkomst voor ogen hadden. Het gaat erom of de overeengekomen rechten en verplichtingen voldoen aan de wettelijke omschrijving van de arbeidsovereenkomst.

Toekomst
Er is onlangs een voorstel voor een Europese richtlijn uitgebracht voor de verbetering van de arbeidsvoorwaarden van platformwerk. Hiermee heeft de Europese Commissie als doel om platformwerkers beter te beschermen en daarom hebben ze voorwaarden opgesteld:

• Het digitale arbeidsplatform moet de arbeidsvoorwaarden of de vergoeding (of beiden) vastleggen en niet aanbevelen;
  
• Het digitale platform moet instructies geven over de wijze waarop het werk moet worden uitgevoerd;
  
• Het digitale platform beperkt het voor de platformwerker om voor een andere partij te werken;
  
• Het digitale platform monitort door middel van digitale middelen, gebruikmakend van algoritmen kunnen digitale arbeidsplatvormen zeggenschap uitvoeren over de uitvoering van het werk;
  
• Het digitale platform bepaalt de arbeidstijden die voor de platformwerkers geldt.

Platformwerkers zijn alleen zelfstandig als er maar aan hooguit een van de bovengenoemde regels is voldaan. Als er wordt voldaan aan minstens twee van de bovengenoemde vijf regels, dan werkt een platformwerker in loondienst bij het platform. Dat houdt in dat hij dan als werknemer dient te worden behandeld.

Tot slot
Samenvattend kan er worden gesteld dat er sprake is van een arbeidsovereenkomst als er aan de drie voorwaarden arbeid, loon en gezag is voldaan. De naam die op een overeenkomst staat is niet beslissend. De hoogte van het loon speelt ook geen rol bij de beoordeling of er sprake is van een arbeidsovereenkomst. Of aan de voorwaarden van en arbeidsovereenkomst is voldaan, is soms lastig te bepalen en is afhankelijk van de concrete omstandigheden van het geval. In het geval van Uber was aan de voorwaarden voldaan en daarom was er sprake van een arbeidsrelatie en niet van een overeenkomst van opdracht tussen Uber en de taxichauffeurs. Daarnaast is er ook sprake van platformarbeid, net zoals bij de Deliveroo-zaak. Op 13 juni aanstaande vindt de zitting in hoger beroep in de zaak Uber/FNV plaats.

Mocht u graag de Uber/FNV uitspraak willen lezen, kunt u deze raadplegen via de volgende link: https://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:RBAMS:2021:5029.

Indien u de Deliveroo/FNV uitspraak wilt lezen, kunt u deze raadplegen via de volgende link:

https://deeplink.rechtspraak.nl/uitspraak?id=ECLI:NL:HR:2023:443.