Wel of geen onbeperkt spreekrecht?
Geschreven door Sanne Lutter
Interview met strafrechtadvocaat mr. Luc Bien
RTL4 is sinds 5 september 2017 gestart met het televisieprogramma ‘Spreekrecht’. De 7 afleveringen gaan over slachtoffers van ernstige misdrijven die in de rechtszaak tegen de verdachte gebruik maken van hun spreekrecht. Sinds juli 2016 hebben slachtoffers en nabestaanden onbeperkt spreekrecht.
De afgelopen jaren zijn er veel wijzigingen doorgevoerd in de positie van slachtoffers. Sinds 2005 mogen slachtoffers het woord voeren tijdens de behandeling van de zaak. Het spreekrecht geldt bij misdrijven waarvoor 8 jaar (of meer) gevangenisstraf kan worden gegeven plus een aantal in de wet genoemde strafbare feiten, zoals bepaalde zedenmisdrijven, stalking, bedreiging en zeer ernstige verkeersongelukken.
Slachtoffers mochten zich aanvankelijk alleen uitlaten over de gevolgen die het misdrijf op hun leven had gehad. In 2012 werd het spreekrecht uitgebreid, onder meer door ook betrokkenen van het slachtoffer spreekrecht toe te kennen.
En vanaf 2016 geldt er onbeperkt spreekrecht voor slachtoffers en nabestaanden. Zij mogen zich bij bepaalde misdrijven uitlaten over de schuld van de verdachte en de straf die de verdachte volgens hen opgelegd moet krijgen. De beperking die ervoor zorgde dat slachtoffers en nabestaanden zich enkel konden uitlaten over wat het strafbare feit met hen heeft gedaan en wat het heeft betekend voor hun persoonlijke leven, is geschrapt uit het wetsartikel. Het doel van de wet is de positie van het slachtoffer tijdens het strafproces versterken. Van oudsher is het strafproces sterk dadergericht.
Na het kijken van de eerste afleveringen van het televisieprogramma ‘Spreekrecht’ op RTL4 ben ik nieuwsgierig geworden naar de bevindingen en praktijkervaringen met betrekking tot het onbeperkt spreekrecht van strafrechtadvocaat mr. Luc Bien.
Mr. Bien heeft een eigen advocatenkantoor gevestigd in Maastricht. Advocatenkantoor Bien is gespecialiseerd in (verkeers)strafrecht en strafrechtelijk bestuursrecht en staat verdachten en slachtoffers bij in allerlei strafzaken. In 2016 is mr. Bien verkozen tot aanstormend strafrecht-talent van Limburg door besteadvocaatvannederland.nl
Mr. Bien vertelde mij dat hij vanuit zijn positie als strafrechtadvocaat een positief oordeel heeft over de uitbreiding van het spreekrecht. Hij bekijkt het strafrecht en dus ook het onbeperkt spreekrecht vanuit twee kanten. Mr. Bien staat namelijk regelmatig slachtoffers bij, maar ook verdachten. Door het onbeperkt spreekrecht zijn slachtoffers niet meer gebonden en mogen ze inhoudelijk op het dossier ingaan. Slachtoffers kunnen hun verdriet en leed tegenover de rechter en verdachte delen en voelen zich hierdoor meer begrepen en gewaardeerd, merkt mr. Bien op.
De verdachte en diens advocaat kunnen op grond van art. 263 Wetboek van Strafrecht getuigen oproepen. Als slachtoffers/ nabestaanden onwaarheden vertellen of nieuwe feiten aandragen tijdens hun betoog kan het slachtoffer opgeroepen worden als getuige. Mr. Bien gaf aan dat hij, als advocaat van verdachte, in de praktijk al vaker slachtoffers heeft opgeroepen als getuige. Dit zijn vaak ook de aangevers in een strafzaak en daarmee automatisch ook belangrijke getuigen. Die je vervolgens kunt laten oproepen in het strafproces als je ze aan de tand wil voelen.
Verdachten die mr. Bien bijstaat, ontvangen altijd direct een kopie van het hele dossier, zodat ze het dossier van voor tot achter kunnen bespreken en samen beslissingen kunnen nemen. Slachtoffers krijgen nooit het dossier van mr. Bien, omdat zij nog als getuige kunnen worden opgeroepen en minder betrouwbare getuigen zijn als ze het dossier gelezen hebben.
Mr. Bien heeft tijdens zijn studie onderzoek gedaan naar de ‘Nebenklage’ en de ‘Privatklage’ in het Duits strafrecht en toen al vond hij dat er iets soortgelijks in het Nederlands strafrecht moest komen. De wetswijziging in Nederland gaat richting de ‘Nebenklage’. De Privatklage kennen we in het Nederlands recht (nog) absoluut niet.
Volgens (voormalig) minister Van der Steur kan niet worden uitgesloten dat een emotioneel betoog van een slachtoffer of nabestaande de onafhankelijkheid van een rechter aantast. Mr. Bien geeft aan dat het niet slecht is als een rechter een emotionele slachtofferverklaring laat meewegen in de beslissing. Immers moet de rechter ook oog hebben voor het veroorzaakte leed en emoties maken dit juist inzichtelijk. Een rechter moet simpelweg professioneel zijn. Rechters zullen luisteren naar een betoog van het slachtoffer, maar vervolgens zelfstandig een eigen afweging maken op grond van bepaalde, door de wet strafbaar gestelde, gedragingen en een bepaalde mate van verwijtbaarheid en wederrechtelijkheid. Als het gaat om de vraag “is het tenlastegelegde bewezen” en “levert het een strafbaar feit op”. Maar bij de bepaling van de strafmaat kunnen en zullen slachtofferverklaringen van invloed zijn.
Strafrechtadvocaat mr. Bien is dus voorstander van het onbeperkt spreekrecht. Hoewel de hoogte van de straf het verdriet en het leed van slachtoffers niet wegneemt, voelen ze zich toch meer gehoord en gewaardeerd.