De Sleepwet
Geschreven door Laura Hendriks
Op 11 juli 2017 is de nieuwe Wet op de inlichtingen- en veiligheidsdiensten (Wiv) aangenomen door de Eerste Kamer. De nieuwe Wiv is voornamelijk gericht op het bestrijden van terrorisme en het tegengaan van hackers uit het buitenland. De fracties van de ChristenUnie, SGP, VVD, PvdA, CDA, 50PLUS, OSF en PVV stemden met een meerderheid voor. De fracties van de GroenLinks, PvdD, SP en D66 stemden tegen. De vorige wet omtrent inlichtingen en veiligheid dateert uit 2002 en is mede door de digitale modernisering als verouderd bestempeld. De nieuwe Wiv is gericht op uitbreiding van de middelen die zowel de Algemene als Militaire Inlichtingen- en Veiligheidsdienst mogen inzetten. De wet treedt hoogstwaarschijnlijk op 1 januari 2018 in werking.
De journalistiek heeft de nieuwe Wiv neergezet als de ‘Sleepwet’. Deze benaming vindt zijn oorsprong dan ook niet in de wet zelf, maar staat voor de sleep aan (mogelijk ook onnodige) gegevens die worden verzameld. Tegenstanders van de wet noemen het daarom ook wel een ‘sleepnet’.
De Wiv blijkt nu al een omstreden wet. Grootste factoren die bijdragen aan de discussie over de wetswijziging zijn de volgende:
- De diensten mogen gebruik maken van slimme digitale apparaten ter afluistering van zowel verdachte als niet verdachte burgers. Dit mag op stelselmatige wijze en op grotere schaal, denk aan een complete wijk, school of dorp.
- De diensten mogen geautomatiseerde apparaten hacken. Hierbij valt te denken aan apparatuur als mobiele telefoons, computers en smart-tv’s maar anno 2017 bijvoorbeeld ook slimme koelkasten. Het hacken zou moeten gebeuren door derden.
- DNA-samples mogen worden opgeslagen in een geheime database waarna ze voor maximaal vijf jaar bewaard mogen worden.
- Verzamelde data mogen worden gedeeld met buitenlandse inlichtingendiensten.
De nieuwe bevoegdheden zorgen voor onrust onder het Nederlandse volk. Op het eerste oog lijkt het namelijk alsof er essentiële mensenrechten worden overschreden. Te denken valt aan artikel 10 van de Grondwet waarin het recht op eerbiediging van de persoonlijke levenssfeer is vastgelegd. Daarnaast valt ook artikel 8 van het EVRM te noemen waarin het recht op eerbiediging van privé-familie- en gezinsleven wordt beschreven. Deze fundamenten staan mijlenver van de bevoegdheden die de diensten krijgen toegewezen. Hamvraag is of deze nieuwe macht wel opweegt tegen onze grondrechten. Zoals de Commissie van Toezicht op de Inlichtingen- en Veiligheidsdiensten het in hun zienswijze op de Wiv mooi verwoordde:
‘Een evenwicht tussen enerzijds bevoegdheden die noodzakelijk zijn om bedreigingen van de nationale veiligheid tijdig te kunnen onderkennen en anderzijds waarborgen die effectieve bescherming bieden tegen ongeoorloofde inbreuken op onze grondrechten, waaronder de privacy’.
Diverse Kamerleden vroegen zich dan ook af waar de grens getrokken moet worden. Gegevens mogen drie jaar bewaard worden, DNA zelfs vijf jaar. In die tijd krijgen de diensten de tijd om te onderzoeken of de data eigenlijk wel relevant zijn. Daarnaast krijgen de inlichtingendiensten toegang tot andere databases van overheidsinstanties, maar ook van meer maatschappelijke dienstverleners zoals banken, verzekeraars en medische instellingen. Deze instellingen mogen de toegang weigeren maar in beginsel hebben de diensten directe toegang.
Het voorstel is aangenomen door de Tweede Kamer op 14 februari 2017. Ingediende amendementen zijn toentertijd grotendeels afgewezen. Daarnaast zijn wel zes van de zeven moties aangenomen, maar zij dienen niet tot inhoudelijke wijziging van de wet. Zij waren meer gericht op concretisering en rapportering van de reeds aangenomen wet.
Volgens de oprichters van de website geensleep.net zal de wet mogelijk negatieve economische en bedrijfsmatige gevolgen hebben. Nederland lijkt zich onhandig op de kaart te zetten met de risico’s op privacyschending. De aantrekkelijkheid qua locatie ter vestiging van een onderneming neemt af doordat het online zakendoen niet langer afgeschermd kan gebeuren. In deze digitale economie wordt de voorkeur gegeven aan vrij handelsverkeer zonder overheidsbemoeienis.
De overheid verdedigt zich tegen de argumenten van tegenstanders door te benadrukken dat er een toetsing vereist is voordat ze de nieuwe bevoegdheden mogen inzetten. Zelf noemen ze dit de onderzoeksopdrachtgerichte interceptie. Een aftapverzoek kan enkel met toestemming van de minister en de (nog op te richten) Toetsingscommissie Inzet Bevoegdheden. Deze commissie zal gevuld worden met rechters die minimaal zes jaar ervaring dienen te hebben.
De diensten hebben nog nooit eerder zulke verstrekkende bevoegdheden gehad. Daarmee gaat Nederland zelfs de middelen van de Amerikaanse veiligheidsdiensten te boven. Onder het volk rijzen dan ook steeds meer vragen. Is er geen ander systeem denkbaar waarin veiligheid nog steeds voorop staat maar de privacy meer gewaarborgd wordt?
‘Vrije communicatie zonder bang te moeten zijn dat er iemand meeluistert gaat hand in hand met een gezonde democratische rechtsstaat.’
Naar aanleiding van de commotie rondom de nieuwe Wiv probeert een aantal studenten een referendum af te dwingen. Een dergelijk raadgevend referendum dient als noodremprocedure en wordt bereikt wanneer het quotum van 300.000 verzoeken is behaald. Een vijftal studenten, studerend aan de UvA, vindt dat er een maatschappelijke discussie op gang moet komen en ziet een referendum als uitkomst. Indien het quotum behaald wordt mag het Nederlandse volk zich uitlaten over de nieuwe wet.
Momenteel staat die teller op 297.000. Ook tekenen? Dat kan! Tot 12 oktober kun je je stem laten horen via de website: https://sleepwet.nl. Liever eerst de wet zelf inzien? Klik dan hier.